Đường Sắt Cao Tốc Bắc - Nam - Vận hội mới của Việt Nam

Luận Bàn: Đường Sắt Cao Tốc Bắc – Nam Theo Hướng Tự Chủ, Liên Danh Liên Kết Và Huy Động Nguồn Lực Xã Hội

Dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam được xác định là công trình hạ tầng giao thông trọng điểm quốc gia, có ý nghĩa đặc biệt với sự phát triển kinh tế - xã hội và kết nối liên vùng tại Việt Nam. Tuy nhiên, với quy mô đầu tư rất lớn, việc triển khai dự án hoàn toàn từ ngân sách Nhà nước là điều không khả thi.

Vì vậy, nhiều chuyên gia và dư luận đồng tình rằng hướng đi phù hợp là xã hội hóa, huy động nguồn lực xã hội, kết hợp với Nhà nước theo cơ chế tự chủ, liên danh – liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước và đối tác nước ngoài. Đây không chỉ là giải pháp khả thi về vốn mà còn đảm bảo tính tự chủ về vận hành, tiếp cận công nghệ và tối ưu hóa lợi ích quốc gia.

1. Vì sao cần huy động nguồn lực xã hội và liên danh doanh nghiệp cho dự án này?

Với tổng mức đầu tư dự kiến lên tới hàng chục tỷ USD, việc dùng ngân sách Nhà nước làm nguồn vốn chủ yếu là không hợp lý, trong khi khả năng vay vốn ODA cũng bị hạn chế bởi các điều kiện ràng buộc và nguy cơ nợ công tăng cao.

Trong bối cảnh đó, mô hình huy động vốn xã hội hóa thông qua hình thức PPP (đối tác công – tư), hoặc liên danh liên kết doanh nghiệp tư nhân lớn trong nước với các tập đoàn quốc tế là hướng đi phù hợp. Cơ chế này vừa giúp giảm gánh nặng cho ngân sách, vừa phát huy được nguồn lực tư nhân, đồng thời tiếp cận công nghệ hiện đại từ các nước có đường sắt cao tốc tiên tiến.

Quan trọng hơn, mô hình này còn đảm bảo tính linh hoạt trong tổ chức đầu tư, thi công và vận hành khai thác, giảm thiểu tình trạng đội vốn, chậm tiến độ thường thấy ở các dự án hoàn toàn do Nhà nước làm chủ đầu tư.

 

2. Các doanh nghiệp tư nhân nội địa nào có thể tham gia liên danh?

Hiện tại, Việt Nam có nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn đủ năng lực tài chính, kinh nghiệm quản lý và điều hành dự án hạ tầng quy mô quốc gia. Có thể kể đến:

  • Vingroup: Tập đoàn hàng đầu với hệ sinh thái đa ngành và kinh nghiệm triển khai các dự án quy mô lớn trong thời gian ngắn, điển hình như VinFast, Vinhomes, Vinpearl.

  • Sun Group: Nổi tiếng với các công trình hạ tầng du lịch, cáp treo, nghỉ dưỡng và các dự án quy mô giao thông, dịch vụ.

  • Tập đoàn Đèo Cả: Nắm giữ thế mạnh về đầu tư và vận hành các dự án giao thông trọng điểm như Hầm Hải Vân, Hầm Đèo Cả, Hầm Cù Mông.

  • Coteccons: Nhà thầu xây dựng hàng đầu Việt Nam, giàu kinh nghiệm thi công các dự án quốc gia và khả năng hợp tác với các đối tác quốc tế.

  • Tập đoàn Hòa Phát: cánh chim đầu đàn cung ứng sắt thép chất lượng cao cho đường sắt cao tốc

  • Tập đoàn công nghệ FPT: có khả năng làm chủ công nghệ thông tin, AI cho quản lý vận hành

Những doanh nghiệp này hoàn toàn có thể liên kết với nhau theo mô hình liên danh – liên kết, hoặc liên doanh với các tập đoàn công nghệ đường sắt cao tốc hàng đầu Nhật Bản, Pháp, Đức, Hàn Quốc… để cùng triển khai dự án.

3. Vai trò của Nhà nước trong dự án xã hội hóa, liên danh liên kết

Dù xã hội hóa là xu hướng tất yếu, vai trò quản lý, điều tiết và kiểm soát của Nhà nước vẫn giữ vai trò then chốt. Nhà nước cần:

  • Làm chủ quy hoạch, tiêu chuẩn kỹ thuật và phương án tài chính tổng thể.

  • Xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng về quyền lợi – trách nhiệm giữa doanh nghiệp và Nhà nước.

  • Thẩm định công nghệ, kiểm tra an toàn vận hành, đảm bảo chất lượng công trình đúng chuẩn quốc tế.

  • Kiểm soát giá thành dịch vụ, chống độc quyền và đảm bảo quyền lợi người dân khi khai thác.

Nhà nước có thể giữ một phần vốn điều lệ hoặc sở hữu hạ tầng đất đai, cấp phép khai thác để tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư và vận hành thuận lợi.

4. Ứng dụng công nghệ  cao trong tự động hóa vận hành

Ngoài vốn và năng lực quản lý, một trong những yếu tố quyết định thành công của dự án là ứng dụng các giải pháp công nghệ  hiện đại như công nghệ thông tin, công nghệ AI, điều khiển điện và chiếu sáng thông minh tại nhà ga và tuyến đường.

Các hệ thống này cần đảm bảo:

  • công nghệ thông tin , AI được đặt lên hàng đầu trong đảm bảo vận hành đội tàu cao tốc

  • Công nghệ kiểm soát an ninh an toàn: đảm bảo an ninh an toàn

  • Điều khiển điện trung tâm hiện đại, giám sát vận hành toàn tuyến.

  • Chiếu sáng thông minh sử dụng cảm biến chuyển động, cảm biến ánh sáng và điều khiển từ xa qua hệ thống SCADA.

  • Giám sát an ninh bằng hệ thống camera giám sát công nghệ AI

  • Tối ưu hóa năng lượng, nâng cao an toàn, tiết kiệm chi phí vận hành.

Việc tiếp cận và nội địa hóa các công nghệ này thông qua hợp tác, chuyển giao giữa doanh nghiệp trong nước và đối tác quốc tế cũng là cơ hội để Việt Nam làm chủ dần lĩnh vực công nghệ hạ tầng hiện đại.

 

Kết luận

Dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam là cơ hội lớn cho Việt Nam phát triển hạ tầng giao thông đồng bộ, hiện đại, đồng thời tiếp cận công nghệ tiên tiến trên thế giới. Tuy nhiên, với quy mô đầu tư lớn, việc triển khai theo mô hình xã hội hóa, huy động nguồn lực xã hội kết hợp Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân, thông qua liên danh liên kết trong nước và quốc tế là hướng đi khả thi và bền vững.

Bên cạnh đó, việc áp dụng công nghệ điều khiển điện và chiếu sáng hiện đại sẽ giúp tối ưu vận hành, tiết kiệm năng lượng, đảm bảo an toàn, và nâng cao giá trị dự án. Nhà nước đóng vai trò quy hoạch, kiểm soát tiêu chuẩn, còn doanh nghiệp giữ vai trò vận hành, khai thác linh hoạt theo cơ chế thị trường.

Đăng kí nhận tin